Fazla mesai, bir iş yerinde kanunlara göre belirlenen haftalık çalışma süresinin üzerine çıkılması durumudur. İş kanunu kapsamında haftalık çalışma süresi 45 saattir. Bu 45 saatlik haftalık çalışma sürenizi aştığınız her saat fazla mesai yapmış sayılırsınız ve bunun karşılığında mesai ücreti alırsınız.
Haftalık olarak 45 saati aşan her saat mesai ücretine tabidir. Yine kanunlara göre ücretli çalışan kişi günde 11 saatin üzerinde çalışamaz. Bu durum fazla mesai olarak değerlendirilse ve mesai ücreti verilecek olsa bile kanun bu konuda sınır getirir; yasal sürece göre işçinin bir günde 11 saatin üzerinde çalıştırılması yasaktır.
Her ücretli çalışana fazla mesai yaptırılamaz. Bu kişiler sağlık durumu elverişli olmayan çalışanlar, 18 yaşından küçükler, hamileler ve yeni doğum yapmış olanlar, çocuk emziren anneler ve part-time çalışanlara fazla mesai yaptırılamaz.
Fazla mesai primlerinin nasıl hesaplanacağı kanunun 41/2 maddesinde belirtilmiştir. Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma kavramları arasındaki fark nedir? Haftalık çalışma süresinin 45 saat olarak belirlendiği iş yerlerinde 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma (fazla mesai) olarak tanımlanırken, haftalık çalışmanın 45 saatin altında belirlendiği işyerlerinde 45 saate kadarki çalışmaya da fazla sürelerle çalışma denilmektedir.
Çalışana her saat fazlası için ödenecek ücret bu iki durumda farklıdır. Buna göre, her fazla saat mesai için verilecek ücret normal saatlik çalışma ücretinin yüzde elli fazlası olarak ödenir. Fazla süreli çalışmalarda ise, her fazla saat çalışma için verilecek ücret normal saatlik çalışma ücretinin yüzde yirmi beş fazlası olarak ödenir.
Fazla mesai ücretinin hesaplanması için de öncelikle çalışanın aylık ücretinin bilinmesi gerekmektedir. İşçinin aylık ücreti saatlik tutarını bulabilmek için 1 aylık çalışma tutarı 225 saate bölünür. Fazla mesai için ücretin %50 zamlı halinin bulunması gerekir. Bunun için bulunan tutar 1.5 ile çarpılmalıdır. Daha sonra fazla çalışılan saat kaç ise bulunan rakam ile çarpılır ve fazla mesai ücretinin ne kadar ödeneceği hesaplanmış olur.
Fazla mesai ücretinin nasıl ispatlanacağına bakacak olursak, primini alacak olan kişi fazla çalışma yaptığını işyeri kayıtları, iş yerine giriş çıkışı gösteren belgeler, işyeri iç yazışmalarına dayanarak ispat edebilir, ayrıca tanık görüşüne de başvurabilir. İspat olarak sunulabilecek diğer kanıt ise maaş bordrolarıdır. Çalışanın ücret bordrosunda fazla mesai kısmı boş bırakılmış olsa dahi eğer fazla mesai yapmış ise hakkı olan fazla mesai ücretini talep edebilir.
Bir başka bilinmesi gereken detay ise çalışan isterse fazla mesai ücretinin karşılığını izin olarak da alabilir. (İş Kanunu m.41/4) Çalışan kişi izin hakkını altı ay içinde ve maaşında bir kesinti olmaksızın kullanır. Bu serbest zaman çalışana aralıksız olarak kullandırılır.